Phát hiện và chữa trị lao ngoài phổi ở trẻ em

Ban đầu vi khuẩn thường thâm nhập cơ thể qua đường hô hấp, lan truyền vào máu rồi đến ngụ ở bất kỳ cơ quan nào đó và gây bệnh. Tùy theo vị trí gây bệnh mà người ta chia bệnh lao thành 2 thể chính là: Lao phổi (vi khuẩn lao gây bệnh ở trong phổi) và lao ngoài phổi (vi khuẩn lao gây bệnh tại các bộ phận khác không phải là phổi).

Tiêm vắc-xin là cách tốt nhất để phòng bệnh lao cho trẻ. Ảnh: TM

Trong các bệnh lao ngoài phổi ở trẻ con, lao hạch ngoại vi là thể bệnh lao thường gặp và đứng hàng thứ hai sau lao phổi. Trẻ được chẩn đoán mắc lao hạch ngoại vi khi có các dấu hiệu lâm sàng và cận lâm sàng ghi nhận. Về lâm sàng, hạch lao thường gặp ở vùng cổ, tiến triển chậm, to dần, kích thước trên 2cm, không đối xứng, không đau, không đỏ; trong thời đoạn muộn nếu không được điều trị có thể dò ra chất bã đậu, lâu liền sẹo; triệu chứng toàn thân có thể gặp như sốt, ra mồ hôi ban đêm, sụt cân; điều trị kháng sinh phổ rộng khoảng 1-2 tuần không đáp ứng. Về cận lâm sàng, xét nghiệm tế bào học có thể thấy chất hoại tử bã đậu, tế bào bán liên, tế bào đồ sộ trong các bệnh phẩm lâm sàng hạch từ chọc hút, dịch mủ; xét nghiệm mô bệnh học bệnh phẩm sinh thiết hạch thấy có hình ảnh nang lao điển hình với ở giữa là vùng hoại tử bã đậu, bao quanh là các tế bào bán liên, tế bào khổng lồ và tế bào lympho, ngoài cùng là lớp tế bào xơ; có thể xét nghiệm soi trực tiếp, xét nghiệm Xpert MTB/RIF hoặc nuôi cấy tìm vi khuẩn lao từ bệnh phẩm mủ hạch. Lưu ý cần chẩn đoán phân biệt với hạch viêm do phản ứng BCG, vị trí thường gặp là trong hố nách, thượng đòn cùng bên với chỗ tiêm BCG và thường xuất hiện trong năm đầu tiên sau khi tiêm; trường hợp này cần xử trí tại chỗ, không dùng phác đồ điều trị lao hạch; nếu hạch BCG có hiện tượng lan tỏa, cần hội chẩn với bác sĩ chuyên khoa lao để định hướng điều trị.

Ngoài lao hạch ngoại vi là thể bệnh khá phổ biến của bệnh lao ngoài phổi, trên thực tiễn còn gặp các thể bệnh lao ngoài phổi khác cũng cần được lưu ý như lao màng phổi, thể lao lan tràn và nặng ở con nít dưới 5 tuổi.

Lao màng phổi có thể hiện lâm sàng thường gặp là nghe tiếng rì rào phế nang giảm và gõ đục, có thể có đau tức; thực hiện xét nghiệm chụp phim Xquang, chọc dịch màng phổi để giúp chẩn đoán; khuyến cáo cần điều trị bệnh lao, nếu dịch màng phổi có mủ cần xem khả năng viêm mủ màng phổi và chuyển lên tuyến trên.

trẻ em dưới 5 tuổi có thể mắc thể lao lan tràn và nặng như lao màng não, lao kê. Lao màng não có biểu đạt lâm sàng hay gặp với triệu chứng đau đầu, khó chịu, quấy khóc, nôn, hôn mê, giảm hoặc mất ý thức, co giật, cổ cứng, thóp phồng, liệt...; xét nghiệm chọc dò tủy sống lấy dịch não tủy, chụp phim Xquang phổi để xác định, trường hợp này được khuyến cáo nên nhập viện để điều trị lao. Lao kê với dấu hiệu lâm sàng có thể rầm rộ như khó thở, sốt cao, tím tái không cân xứng dấu hiệu thực thể ở phổi, hôn mê, suy kiệt...; cần chụp phim Xquang phổi để xác định; trường hợp bệnh lý này được khuyến cáo điều trị tại chỗ hoặc chuyển lên tuyến trên.

trẻ mỏ từ 5 tuổi trở lên có thể mắc các bệnh lao ngoài phổi như lao màng bụng, lao cột sống, lao màng ngoài tim, lao xương khớp. Lao màng bụng với biểu thị lâm sàng hay gặp là bụng to dần, cổ trướng, gõ đục phần thấp hoặc có các đám cứng trong ổ bụng; xét nghiệm chọc hút màng bụng để xác định; trường hợp này nên chuyển lên tuyến trên để điều trị. Lao cột sống với tả lâm sàng hay gặp là đau cột sống vùng tổn thương, đau tăng khi vận động, cột sống bị biến dạng, có thể chân bị yếu hay bị liệt; chụp phim Xquang cột sống để xác định và nên chuyển lên tuyến trên để điều trị. Lao màng ngoài tim với trình bày lâm sàng hay gặp là nhịp tim nhanh, tiếng tim mờ, mạch khó bắt, khó thở; chụp phim Xquang lồng ngực, siêu âm tim, chọc dịch màng tim để xác định và nên chuyển lên tuyến trên để điều trị. Lao xương khớp với diễn đạt dịch thuật đà nẵng lâm sàng hay gặp ở cuối các xương dài, khớp sưng biến dạng, hạn chế vận động, có hiện tượng tràn dịch một bên và thường xảy ra ở khớp gối hoặc khớp háng; cần chụp phim Xquang, hút dịch ổ khớp để xác định; trường hợp này cần chuyển lên tuyến trên để điều trị. Lưu ý dịch bệnh phẩm được lấy ra theo kỹ thuật chọc hút có đặc điểm là dịch lỏng màu vàng chanh, protein cao, nhuộm và soi trực tiếp có các tế bào bạch cầu, cốt tử là tế bào lympho. Các trường hợp này cần được điều trị bệnh lao tại chỗ theo phác đồ quy định.

BS. Xuân Đồng